Do I prefer Ringo?

Necrologie James Gowan, gepubliceerd op: website De Architect, 2015

 

De Britse architect James Gowan is overleden. Met James Stirling maakt hij in de jaren vijftig een reeks ontwerpen voor krachtige baksteen woongebouwen, met als sluitstuk het beroemde Leicester Engineering Building. Het conflict tussen beide partners over het auteurschap van dit gebouw staat te boek als een van de beroemdste conflicten in de twintigste-eeuwse architectuur­geschiedenis. Als architectuurdocent en als auteur van een fijnzinnig oeuvre dat voornamelijk bestaat uit woningen, is James Gowan in Londonse architectenkringen terecht op een voetstuk geplaatst.

Ellis Woodman heeft in zijn biografie, door mij besproken in de Architect van november 2008, laten zien hoe James Gowan in 1959 de door James Stirling gemaakte opzet van het Engineering Building in Leicester voorzag van de zogenoemde ‘Style for the Job’. In dit geval bestaat deze uit een detaillering van patentroeden en snoeiharde strengpersstenen. Na het succes van dit gebouw verklaarde Stirling deze materiaalvoering van toepassing op alle nieuwe geacquireerde opdrachten. Gowan wilde echter bij ieder gebouw steeds opnieuw zoeken naar een toepasselijk idioom. Een bibliotheek kon er naar zijn oordeel niet uitzien als een fabriek. Dit conflict over het onderscheid tussen de typologie van een gebouw en de stilistische en bouwtechnische bewerking daarvan kwamen de heren niet te boven. De carrière van Stirling die overigens in steeds wis­selen­de samenwerkingsverbanden bleef profiteren van de inbreng van zijn partners, nam een enorme vlucht. Gowan stortte zich op een veel bescheidener architectenpraktijk en was actief in het onderwijs.

Gowans oeuvre is minstens zo gevarieerd als dat van Stirling. Het ontwerp uit 1958 voor het Churchill College in Cambridge loopt met zijn radicale typologie vooruit op het werk van de Italiaanse Tendenza architecten een decade later. De opzet werd naar zijn eigen zeggen inge­geven door historische referenties, maar is ongetwijfeld ook beïnvloed door de typologie van de colleges ter plaatse. Het in 1964 gebouwde Schreiber House I in Hampstead is eveneens ge­baseerd op een klassiek geometrisch schema, waarbij de betonnen ribvloeren en de houten meubels elke ruimte van een ander karakter voorzien. Later werkte Gowan als het zo uitkwam in een free-style classicistisch idioom. Frivool zouden zijn gebouwen nooit worden.

Samen met Ellis Woodman zocht ik Gowan een keer op in zijn huis in Notting Hill. Gowans archief bleek piekfijn op orde te zijn. Ongevraagd uitte hij de pijn die hij nog altijd voelde over het conflict met Stirling, hoewel de breuk die daarvan het gevolg was intussen al een halve eeuw oud was. Wat mij aan deze ontmoeting het meest is bijgebleven, is hoe precies Gowan de detaillering van diverse woongebouwen uitlegde. Hij tekende veel zelf. Soms regisseerde hij alleen de cruciale componenten van een gebouw. Gowan liet mij zien hoe hij dankzij geschetste natuursteenborderellen controle hield op het bouwproces van het Schreiber House II in het afgelegen Chester.

Wat hij tekende hing samen met de Style of the Job en die hing op zijn beurt samen met de pret die de architect en zijn opdrachtgevers hadden bij het maken van architectuur. Gowan genoot zichtbaar van de subtiele lambriseringen en de meubelstukken die in zijn woonhuizen zijn te vinden. Zijn vakmanschap was niet dat van de handwerklieden op de bouwplaats. Zijn métier was het begrip van mogelijkheden en beperkingen van het handwerk, de fabriek en de bouw­plaats. Hij beweerde dat je voor een perfect gebouw helemaal geen perfecte tekeningen nodig hebt.

Ik moest erg lachen toen FAT architect Charles Holland ooit eens tegen mij zei: ‘Writing a book about Gowan is like saying: I actually prefer Ringo’. Zijn grap over Woodman’s biografie en de controverse tussen beide voormalige ontwerppartners benadert de legendarische Schotse humor van Gowan zelf.

Do I prefer Ringo? Op die vraag heb ik geen antwoord. James Stirling is een architect die tot een van de belangrijkste van de vorige eeuw wordt gerekend – ook door mij. Maar dat maakt de vraag nog niet tot een zinloze vraag. De keuzen die Gowan buiten de schijnwerpers maakte zijn de moeite van het overdenken waard.

Het unieke van het werk van James Gowan is dat hij zijn intellectualiteit feilloos wist te kop­pelen aan de alledaagsheid van bouwen en wonen. En precies dat is waarmee Gowan zijn plek in de geschiedenis heeft verworven. Zijn gebouwen passen in een lange architectonische traditie. Ze houden deze levendig, maar ze slagen er ook in om comfortabel te zijn. Zijn Style of the Job is nooit overtrokken. Het in aanleg spartaanse Schreiber House I is door Gowan voor­zien van uitvergrote zwartleren Chesterfield banken, zware gordijnen en vloerkleden. Het huis behoort tot de hoogtepunten van de laatmoderne architectuur.

James Gowan werd 92 jaar oud.